Wat afscheid nemen en gehechtheid met elkaar te maken hebben

In mijn zoektocht om een antwoord te vinden op de vraag hoe het kan dat mijn dochter soms zo moeilijk afscheid kan nemen, kwam ik in eerste instantie op weinig bijzonders uit. Er is weinig -voor mij relevant – onderzoek gedaan naar afscheid nemen van je kind bij een crèche, opvang of school. Wel zijn er veel praktische blogs geschreven over hoe je dat op de beste manier kunt doen. Overal las ik dat wanneer je kind even huilt bij jouw vertrek, hij na een poosje vanzelf gaat spelen en dat je vooral niet ongerust moet zijn over je kind. Oké, oké. Maar eigenlijk wil ik gewoon dat mijn kind helemáál niet huilt wanneer ik weg ga. Dat we gewoon allebei een leuke dag tegemoet gaan, inclusief leuk afscheid vooraf. Niet geheel tevreden sloot ik gister mijn computer af. Voor het eerst geen blog kunnen publiceren op woensdag. Hopelijk morgen beter.

And it did! Ik kwam een oude vertrouwde theorie tegen van meneer John Bowlby. Al toen ik op de Pabo zat, las ik over deze psychiater. Dit soort teksten boeiden me toen al, niet wetende dat ik het later zou toepassen op mijn eigen kind! Haha! Ik leg je uit waarom dit past bij wat ik wilde weten.

Gehechtheidstheorie

“Bowlby wordt beschouwd als de grondlegger van de gehechtheidstheorie”, stelt Femmie Juffer, hoogleraar adoptiestudies aan de Universiteit Leiden (p. 227, 1993). “In de gehechtheidstheorie wordt onderscheid gemaakt tussen gehechtheid als relatie, het gehechtheidsgedragssysteem, en gehechtheidsgedrag. Gehechtheid als relatie wordt gezien als de verbondenheid of band tussen de opvoeder en het kind. (…) Het gehechtheidsgedragssysteem is een zelf-regulerend systeem van het kind dat zijn gevoel van veiligheid bewaakt. (…) Wanneer het kind zich onvoldoende veilig en op zijn gemak voelt heeft het middelen ter beschikking om zich te verzekeren van de nabijheid en beschikbaarheid van een volwassenen: de gehechtheidsgedragingen.” Huilen of roepen is dus gedrag wat voort kan komen uit een gevoel van onveiligheid en daarbij de hulp van een volwassene inroept. Maar ook kruipen, lopen en glimlachen kunnen gehechtheidsgedragingen zijn.

Over veilige en onveilige gehechtheidsrelaties

Wanneer kinderen één jaar oud zijn, valt er verschil te zien tussen kinderen die veilig en kinderen die onveilig gehecht zijn. Of kinderen veilig of onveilig gehecht zijn “heeft te maken met de verwachtingen die het kind omtrent zijn ouder heeft opgebouwd. Een kind dat zijn moeder in de loop van het eerste levensjaar is gaan ervaren als een toegankelijke en veiligheid biedende persoon, weet dat het bij haar terecht kan en dat zij zijn behoeften zal bevredigen. Kinderen die dergelijke positieve verwachtingen hebben, worden veilig gehecht genoemd. Het kind heeft ervaren dat de ouder ingaat op zijn gehechtheidsgedrag en in staat is om zijn gevoel van veiligheid te herstellen.” De ouder is in dit geval een veilige terugvalbasis na een stressvolle ervaring of bij spanning.

“Een kind dat geen positieve verwachtingen heeft kunnen opbouwen omdat het onverschillig of zelfs afwijzend is behandeld door de opvoeder, wordt onveilig gehecht genoemd. Het kind heeft ondervonden dat de ouder niet of negatief reageerde wanneer het contact zocht. Het kan ook de ervaring hebben opgedaan dat de opvoeder zijn gevoel van veiligheid niet voldoende herstelde.” Aldus Juffer.

Er zijn nog andere vormen van onveilige gehechtheidsrelaties; vermijdend onveilig en ambivalent onveilige gehechtheidsrelatie. Dit filmpje geeft een goed beeld van hoe het er in de praktijk uit kan zien. Ik vond het erg verhelderend.

Gehecht afscheid nemen

Toen ik dit filmpje zag ging ik even na hoe dit er bij Anouk aan toe gaat. Gelukkig kan ik concluderen dat Anouk veilig gehecht is. Als ik weer terug kom in haar klasje, omdat ik nog even iets moet halen, dan is ze direct gerust gesteld. Ze zoekt steeds mijn aandacht, wil mij dingen laten zien en kan even later ook gewoon weer spelen. En aan het eind van de dag hetzelfde verhaal.

Dat Anouk veilig gehecht is, stelt me wel gerust. Ik weet dat het dus niet ligt aan mijn relatie met Anouk. Ik hoef me dus ook niet schuldig te voelen. Op de vele blogs die ik hierover heb gelezen, las ik dat het ook gewoon bij haar leeftijd hoort. Ze beseft nu steeds beter dat ik weg ga.

Het blijft moeilijk, maar dat is niet erg

Vandaag had Anouk haar laatste dag in de babygroep en ik sprak met een andere moeder met een kind die een jaar ouder is. Ze zei dat hij het eerst ook heel leuk vond en het was geen probleem met afscheid nemen. Maar na een paar weken was het weer een moeilijk afscheid. “Ik bereid je er maar vast op voor” zei ze. Ja, het besef komt voor de kinderen na een poosje dat het weer hetzelfde is als voorheen: papa en mama zijn ook hier weg.

Het blijft wel moeilijk om weg te gaan. Maar zo lang ik terug blijf komen en ook op andere moment te vertrouwen en bereikbaar ben, zit het wel goed in onze relatie. En als dat goed zit, kan ze ook met anderen een relatie opbouwen. Ook als je het zelf even moeilijk vindt, zoals er op het eind van het filmpje wordt gezegd. “Every bump in the road is not a disaster.” Niet voor Anouk en ook niet voor mij. Dus die afscheidjes kunnen wij wel aan!